Naleving van contact-omgangsafspraken na scheiding

Een rechtsvergelijkend en sociaalwetenschappelijk perspectief

Onderzoek uitgevoerd door het WODC. 

In opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. 

De reden voor het onderzoek:

De directe aanleiding voor dit onderzoek is een toezegging van de Minister van Veiligheid en Justitie aan de Tweede Kamer om onderzoek te doen naar contactverlies na scheiding. In een motie hebben de Kamerleden Bergkamp en Van Nispen om onderzoek gevraagd naar deze problematiek. Het onderhavige rapport geeft hier uitvoering aan.

De desbetreffende onderzoeksgroep bestaat uit:

• Masha Antokolskaia – Prof. Familierecht VU Amsterdam
• Geeske Ruitenberg – Docent familie- en strafrecht VU Amsterdam
• Mw. Inge van der Valk - Sociaal Wetenschappelijk onderzoeker
• Wendy Schramer – Hoogleraar familierecht UU

De begeleidingscommissie bestaat uit:

Voorzitter: mevrouw prof. dr. C. Finkenauer (UU - Faculteit der Sociale Wetenschappen)

Leden:

• Mevrouw mr. A.H.W.M. van Beuningen (MinJenV – Directie Sanctietoepassing en Jeugd)
• Mevrouw mr. dr. B.E.S. Chin-a-Fat (Chin-a-Fat | De Voort)
• De heer dr. T. Geurts (WODC)
• De heer dr. H.P.L.M. Korzilius (RU - Faculteit der Managementwetenschappen)
• De heer drs. C.S. van Nassau (WODC)
• Mevrouw mr. dr. M.J. Vonk (UL - Faculteit der Rechtsgeleerdheid)

De volgende deskundigen zijn geïnterviewd:

Sociaalwetenschappelijke deskundigen

1. Yolande de Best
   Pedagoog, register mediator, familiemediator (ook op toevoeging), tevens bemiddeling & communicatie bij het SKJ – Stichting Kwaliteitsregister Jeugd

2. Marieke Lips
   Kindbehartiger - Amsterdam

3. Lidewij Verhoeven
   Coördinator BOR Humanitas. Samen met Erna

4. Erna Kamp
   Coördinator BOR Humanitas. Samen met Lidewij

5. Erik de Graaff
   Coördinator bij Juzt, afd. Hulp bij scheiding en trainer Ouderschap blijft – vooral werkzaam in regio Breda

6. Elise Ratering
   Gedragsdeskundige Raad voor de Kinderbescherming R’dam

7. Harmke Bergenhenegouwen
   Senior staf gedragswetenschapper Samen Veilig

8. Heleen Koppejan
   Psycholoog; trainer ouderonthechting

9. Annelies Hendriks
   Ontwikkelingspsycholoog/MfN-registermediator; coach en kinderspecialist in overlegscheidingen; aangesloten bij Vereniging voor Collaborative Professionals; crossborder mediator, verbonden aan Centrum Internationale Kinderontvoering. 

Commentaar: Opmerkelijk is dat er geen enkele deskundige vanuit de klinische psychologie, dan wel trauma psychologie geconsulteerd is. Zeker nadat op 25 februari 2019 duidelijk is geworden dat de oorzaak van het niet nakomen van de contact- en omgangsafspraken voortkomt uit onverwerkt trauma, de oorzaak van de complexe scheiding.* zie verklaring

De onderzoeksgroep claimt het volgende:

Masha Antokolskaia – Prof. Familierecht VU Amsterdam

1. Gaat volledig voorbij aan de oorzaak van de complexe scheiding;
2. Promoot meer mediation;
3. Stelt dat 10% in Nederland z.g. ‘systeem resistent’ is.

Commentaar: mediation is bewezen contraproductief bij een complexe scheiding. De conclusie in punt 3 is in zoverre juist, dat de 15-20 % complexe scheiding een volledig andere aanpak behoeft. Het gehele gezin zal onderzocht moeten worden om een degelijke diagnose te kunnen stellen. De oorzaak van de complexe scheiding is mentale problematiek ontstaan uit complex trauma;

Geeske Ruitenberg – Docent familie- en strafrecht VU Amsterdam

1. Geeft aan dat het huidig aanbod instrumenten volstaat bij het niet-nakomen van de omgangsregeling:
   • Eerst overleggen ouders zelf
   • Mediation
   • Begeleide omgang
   • Raad voor de Kinderbescherming
   • Kinderen Uit de Knel
2. Gaat volledig voorbij aan de oorzaak van de complexe scheiding;
3. Geeft op basis van verouderde inzichten aan dat inzet van het strafrecht niet aan te bevelen valt omdat er voldoende civiele maatregelen beschikbaar zijn.
4. Stelt dat situaties moeilijk te beoordelen zijn, ouders diskwalificeren elkaar

Commentaar: De stelling onder punt 1 is onjuist in geval van de 15-20 % complexe scheiding. De oorzaak van de complexe scheiding is mentale problematiek ontstaan uit complex trauma. De civiele maatregelen hebben geen effect op mensen die kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis vertonen. Inzet van het strafrecht kan in deze situatie juist enorm preventief werken. Daarnaast zal er d.m.v. onderzoek bij het gehele gezin een degelijke diagnose gesteld moeten worden, alvorens een behandeling in te zetten.

Inge van der Valk - Sociaal Wetenschappelijk onderzoeker UU

1. Stelt dat slechts een klein percentage afkomstig is vanuit persoonlijkheidsstoornissen, verslaving ed.
   Commentaar: een onderbouwing van het percentage ontbreekt; daarnaast zijn ouders die überhaupt niet tot afspraken komen niet onderzocht;

2. Groot deel wederzijdse conflicten> verwijst naar ‘gatekeeping gedrag’
   Commentaar: ‘gatekeeping’ bestaat niet binnen de psychologie, ontbreekt het aan feitenonderzoek om de verschijnselen in hun samenhang te kunnen onderbouwen.

3. Geeft aan dat er onder wetenschappers nog steeds onenigheid bestaat over het al dan niet bestaan van ouderverstoting, oudervervreemding etc.
   Commentaar: dat klopt. Ze ‘vergeet’ alleen te vermelden dat er wel degelijk consensus bestaat over ‘a cross generational coalition with emotional cut off’ en dat de kenmerken van ‘ouderverstoting te diagnosticeren zijn; er is wel degelijk een oplossing beschikbaar!

4. OVS: een kind kan geen contact willen vanwege trauma of andere redenen;
   Commentaar: onjuist; zie voor de exacte uitleg de wetenschappelijke verklaring dd.30.04.2019.

5. Stelt dat het kind last heeft van de conflicten en voor rust kiest;
   Commentaar: onjuist; Men kan dit zien als een overlevingsmechanisme van het kind, dat ervoor kiest om tenminste één ouder nabij te houden. zie voor de exacte uitleg de wetenschappelijke verklaring dd.30.04.2019.

6. Stelt niet te weten hoeveel kinderen geen contact hebben met beide ouders;
   Commentaar: onbegrijpelijk; vanuit het Platform Scheiden zonder schade is bekend dat tussen de 15-20% van alle kinderen betrokken bij scheiding geen contact meer heeft met een van de ouders. 10.500 – 14.000 kinderen!

7. Stelt dat er geen overeenstemming is over de definitie van het begrip;
   Commentaar: zie commentaar bij punt 3.

8. Stelt niet te weten hoe het begrip te meten; dat er geen instrument beschikbaar is om te meten;
   Commentaar: we hebben hier te maken met psychopathologie; de sociale wetenschap kan hier geen antwoord opgeven. De klinische- trauma psychologie zal hier een antwoord op moeten geven.

9. Stelt geen idee te hebben over de aanpak en of behandeling van ouderverstoting
   Commentaar: deze onderzoeksgroep had in deze opdracht van het Ministerie moeten weigeren en moeten adviseren de klinische- trauma psychologie te benaderen

10. Geeft aan dat ‘professionals’ aangeven dat er meer geluisterd moet worden naar kinderen; naar de stem van het kind;
    Commentaar: de enige professionals die hierover vanuit hun expertise wat over kunnen zeggen zijn de professionals die geschoold zijn in de psychiatrie en psychopathologie

11. ‘Deskundigen’ raden maatregelen strafrecht af; men denkt dat inzet vanuit strafrecht harder gaat uitpakken voor de kinderen.
    Commentaar: onjuist; zie commentaar bij punt 10.

12. Vanuit de Sociale Wetenschappen spreekt men van langdurige, negatieve, wederkerige patronen tussen beide ouders.
    Commentaar: onjuist. Bij een complexe scheiding is er sprake van aanwezigheid van over het algemeen slechts 1 persoon in het bezit van een hoog conflict persoonlijkheid. Deze persoon vertoont kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis. Deskundigheid is slechts te verkrijgen vanuit de klinische- traumapsychologie. Niet vanuit de sociale wetenschap.

13. Kleine groep gefrustreerde ouders mailen momenteel..
    Commentaar: 15-20% van de scheidingen in Nederland ontwikkelt zich tot een complexe scheiding. 10.500 – 14.000 kinderen per jaar verliezen het contact met net zoveel ouders. Wij voelen ons nogal weggezet door deze opmerking…

14. Deze groep is niet representatief voor de hele groep;
    Commentaar: onjuist; zie hierboven

15. Het is complex, we weten niet hoeveel ouders, er zijn veel ouders buiten beeld, we willen hier beter zicht op krijgen, hoe zit de dynamiek in elkaar, het is moeilijk…..
    Commentaar: gebrek aan zelfreflectie, niet integer gedrag; zie commentaar onder punt 9. De onderzoeksgroep had de opdracht moeten weigeren, in plaats van mee te werken aan het onjuist voorlichten van de Tweede Kamer.

16. Scheidingseducatie; gedeelte systeem resistent, contactverlies, meer onderzoek naar het ontstaan van de conflicten…
    Commentaar: volledig onjuist; wij verwijzen nogmaals naar de wetenschappelijke verklaring van 30.04.2019.

Wendy Schramer – Hoogleraar familierecht UU

• Geeft geen blijk van oorzaak ouderverstoting
• Focussen op het beter maken van afspraken…..
• Scheidingseducatie van belang; wat het betekent voor kinderen wat de impact is…..
• Gratis mediation??
• Kinderen klem > interventie programma’s gebruiken > stem van het kind??
• Er is heel veel niet bekend: meer empirisch onderzoek, naar wat werkt, welke screeningsinstrumenten werken, welke interventieprogramma’s…
• Geen inzicht op de werking van het strafrecht;
• Harder straffen werkt niet, volgens Inge van der Valk….

Commentaar: Zie ons overige commentaar. Duidelijk is wel dat deze onderzoekers niet over de deskundigheid bezitten om enig advies te geven over deze zeer complexe problematiek.

Ons advies aan de Tweede Kamer is om voornamelijk klinisch geschoolde mensen op het gebied van de psychiatrie en de psychopathologie naar deze onderzoeksvraag te laten kijken.