Ouderverstoting: de invloed van de rol van stiefmoeders/vaders en het netwerk rondom het kind. Het familiesysteem bestaat niet alleen uit ouders en hun kind(eren)
Loyaliteitsconflict
Wanneer een kind door een loyaliteitsconflict een ouder verstoot waarmee het voorheen een goede relatie had heeft het kind hulp en begeleiding nodig van beide ouders om dit conflict op te lossen. Voor een kind is het van essentieel belang dat beide ouders het kind stimuleren en motiveren om een goede band te behouden, immers een kind scheid nooit van zijn/haar ouders en de biologische band kan niet worden verbroken.
Wanneer er stiefouders in het leven van het kind komen is het belangrijk in te zien wat de invloed van de rol en gedrag van een stiefouder op het kind kan zijn. Het verhaal over de “boze slechte” stiefmoeder kent immers iedereen…. Een stiefouder kan voor het kind als een bedreiging worden ervaren wanneer het kind de scheiding niet goed heeft verwerkt en/of niet gesteund wordt door 1 van de ouders.
Bij ouderverstoting komt het voor dat een stiefouder het kind aanmoedigt om zijn/haar biologische ouder af te stoten en het kind te motiveren om deze stiefouder als “papa of mama” te gaan noemen en te gaan ervaren. “Je hebt je vader/moeder niet nodig, je hebt nu een nieuwe papa/mama”.
Bij ouderverstoting komt het ook voor dat 1 ouder de nieuwe partner van zijn/haar ex in een kwaad daglicht stelt waardoor het kind, zelfs zonder ooit zelf de nieuwe partner te hebben ontmoet, een negatief beeld creëert over die nieuwe partner van zijn/haar ouder. “de nieuwe vriendin/vriend van je vader/moeder heeft hem/haar afgepakt van mij. Zij/hij is de schuldige van de scheiding”.
Bij ouderverstoting kunnen een opa/oma en/of een stiefouder (en vaak andere leden van hun netwerk) er voor zorgen dat het kind onder hun invloed en macht het contact verbreekt en de eens geliefde ouder afwijst en verstoot. Het kind is immers afhankelijk van zijn/haar verzorgers en netwerk en zal daar loyaal aan zijn. Bij professionals zal het kind aangeven dat het zijn/haar ouder nooit meer wil zien met allerlei vage en onrealistische argumenten en het lijkt erop alsof het kind dit geheel zelfstandig heeft besloten. “mijn vader deed nooit leuke dingen met mij” “mijn moeder is helemaal niet lief voor mij” “ik moest van mijn vader mee naar de Efteling” “bij mijn vader krijg ik alleen maar patat en ijs” “van mijn moeder moet ik mijn kamer opruimen”. Dit kan zelfs zo ver gaan dat het kind totaal weigert om te praten over de verstoten ouder. Als het kind zo klem zit kan het kind iedere hulpverlener gaan wantrouwen.
Het netwerk
De ouder (en zijn/haar netwerk) die het kind bewust of onbewust motiveert om de andere ouder af te stoten zegt standaard: “mijn kind wil niet, ik kan het moeilijk aan zijn/haar haren trekken om naar de andere ouder te gaan”. Zij leggen de verantwoordelijkheid bij het kind en bij de betrokken professionals: “lossen jullie het maar op”. Deze houding lijkt voor die ouder te werken om het kind in het loyaliteitsconflict te houden, zij zeggen dat zij het probleem willen helpen oplossen maar uit hun opmerkingen en acties blijkt het tegenovergestelde. De ouder schuift alle verantwoordelijkheid en druk op de schouders van het kind en hulpverleners. Ik vraag mij af hoe die ouder een mogelijk probleem zoals een kind dat weigert om nog naar school te gaan zou oplossen? “Ik kan hem/haar niet aan zijn haren trekken om naar school te gaan?”
Een ouder die dit probleem wel wil oplossen zal beseffen dat hij/zij DE grote factor van de sleutel van de oplossing is en dat een kind wel vaker iets moet doen waar het geen zin in heeft. Hoe motiveert die ouder het kind om wel dingen te doen waar hij/zij geen zin in heeft of niet wil?
Alle positieve herinneringen aan de eens geliefde ouder lijken totaal uit het geheugen van het kind gewist te zijn. Wanneer een professional vraagt over het verleden kan het kind zich/haar vaak geen leuke dingen herinneren. Nieuwe negatieve bevroren beelden over die ouder worden keer op keer als een herhalend bandje verteld aan de betrokken professionals. Het kind zit vast in een tunnelvisie en staat niet open voor andere inzichten of om zelf te gaan ontdekken of het negatieve beeld over die ouder wel klopt.
De natuurlijke nieuwsgierigheid van een kind naar zijn/haar ouder lijkt totaal verdwenen. Het kind lijkt krampachtig vast te houden aan de negatieve overtuigingen en er lijkt geen beweging mogelijk om het kind te stimuleren om de ontdekkingstocht die nodig is voor zijn/haar (identiteit)ontwikkeling aan te gaan.
Partners van verstoten ouders
Er zijn gelukkig ook partners van verstoten ouders die juist beseffen hoe belangrijk de biologische ouders voor ieder kind zijn en het kind juist willen helpen en steunen met het leren omgaan van de nieuwe situatie. Stiefouders kunnen immers een bonus zijn voor kinderen. Een kind kan leren dat het mag en kan houden van meerdere mensen naast zijn/haar ouders. Het kind krijgt daardoor een mooi steunend netwerk.
Partners van verstoten ouders maken (soms zelfs iedere dag) het verdriet van de verstoten ouder over het gemis van hun kind(eren) mee. Door er voor de verstoten ouder te zijn, te steunen en te helpen om zich/haar te richten op hun leven samen kan dat helpen om de verstoten ouder te begeleiden/steunen in zijn/haar rouwproces. Het is belangrijk dat de verstoten ouder zorgt dat hij/zij juist een stabiele ouder is voor zijn/haar kind dat in een heftig loyaliteitsconflict zit en begrijpt wat er in zijn/haar kind omgaat.
Instanties
Wanneer er instanties betrokken raken worden er gesprekken gevoerd met beide ouders. Immers is het van belang dat beide ouders leren hoe zij als ex partners hun ouder rol samen op kunnen pakken.
Als partner van een verstoten vader ben ik soms aanwezig bij gesprekken met professionals als die gesprekken bij ons thuis plaats vinden. Interessant om op te merken dat ik als partner van en als stiefouder niet betrokken wordt in deze gesprekken. Toch stel ik zo nu en dan vragen aan de professional zoals: “OTS is een kinderbeschermingsmaatregel, hoe gaan jullie dit kind helpen en beschermen?” “Dit is een vorm van kindermishandeling, hoe zou je het aanpakken als het kind fysiek mishandeld wordt?“ “Hoe veilig is een negatieve omgeving en netwerk voor de ontwikkeling van het kind?” Tot nu toe valt het dan stil en krijgen wij daarop geen antwoord van de betrokken professional(s).
Ik kan het niet na laten om zo nu en dan informatie over oudervervreemding/verstoting problematiek te delen met de betrokken professionals met de hoop dat zij inzichten krijgen in hoe dit proces werkt. Immers om deze problematiek op te lossen is stap 1 inzicht te hebben in wat er gaande is nodig.
Informatie verschillende instanties
Scholen
Naar scholen toe is het belangrijk dat zij informatie krijgen over kinderen met loyaliteitsconflicten en (v)echtscheidingen. Onbewust kunnen zij door een ouder géén informatie te geven over hun kind(eren) en deze ouder buiten te sluiten meewerken aan ouderverstoting. Leraren kunnen een steunende en begeleidende rol hebben voor kinderen. Zeker als het kind een vertrouwenspersoon op school heeft.
Professionals
Ook deel ik informatie met professionals over wat de impact kan zijn van de invloed van het netwerk rondom het kind zoals een nieuwe partner van een ouder, opa/oma, andere familieleden, vrienden. Wanneer de invloed van dit netwerk erop gericht is dat het kind contact/omgang heeft met beide ouders kan dat een positieve wending geven, wanneer de invloed van dit netwerk erop gericht is dat het kind 1 ouder afwijst en verstoot zal het proces van ouderverstoting niet geadresseerd kunnen worden en blijft het kind klem zitten in het loyaliteitsconflict. Dit kan een bedreiging in de (identiteit)ontwikkeling van het kind zijn. Kinderen leren in die situatie niet hoe zij met problemen om leren te gaan, hoe zij conflicten kunnen oplossen en hoe gezonde relaties aan te gaan.
Voor professionals is het dus van essentieel belang om het netwerk rondom het kind te betrekken in het hulpverleningsproces. Breng in kaart wat de invloed is van het netwerk of dit positief of negatief is voor het kind. Ook het netwerk zal moeten mee veranderen om het kind onbelast contact/omgang met beide ouders te kunnen laten hebben. De verandering begint bij de ouders maar wat als de ouders zelf onder druk (blijven) staan en klem zitten door de negatieve invloed van hun netwerk?
Stel je voor dat het netwerk mee beweegt in positieve zin om het kind toestemming te geven en te stimuleren en steunen voor contact/omgang met de eens geliefde ouder? Stel je voor dat je de positieve invloed van het netwerk zoals opa/oma, familie, stiefouder, vrienden en leraren sterker en groter maakt wat gebeurd er dan met de negatieve invloed van de niet meewerkende onwelwillende ouder?
Metaforisch gezien kan je de brand van een huis onmogelijk blussen als je alleen in 1 ruimte van het huis het vuur dooft terwijl het huis totaal in brand staat…..
Monique Kleijne (Partner van een verstoten vader)
Signalen van Ouderverstoting
Denkt u dat een kind klem zit in een vechtscheiding? De checklist houdt de vinger aan de pols hoe het staat met de belangen van de kinderen. Herkent u situaties? Spreek als familie, docent, rechter, advocaat of zorgverlenende instantie de ouder erop aan en zoek hulp. Klem zitten in een vechtscheiding gun je geen kind.
Fijn gezin
Gelukkig wonen de meeste kinderen in een fijn gezin. Eén op de drie gezinnen krijgt echter te maken met scheiding. Stellen ouders het belang van de kinderen voorop, dan is een scheiding wellicht een moeilijke periode, maar het hoeft niet al te schadelijk te zijn voor de kinderen. Kinderen en gescheiden ouders leven vaak in een wankel evenwicht.
Actrice Froukje Both op de cover van Kek Mama: ‘Ik ben nooit helemaal gelukkig als Emma bij mijn ex is.’ Froukje zet zich daarover heen, maar doet elke ouder dat? Kinderen houden altijd van beide ouders. Bij een vechtscheiding worden ze soms ingezet in het gevecht en worden ze plotseling geconfronteerd met een loyaliteitsconflict, vaak ermee eindigend dat het kind een ouder niet meer ziet. Kenmerk in dat stadium is dat de kinderen triomfantelijk worden opgevoerd als bewijs dat ‘de ander echt niet deugt’.
Dat schaadt het kind ernstig, op korte en lange termijn. Het loyaliteitsconflict wordt een loyaliteitsdrama. Onderstaand de belangrijkste gedragingen van ouders ten opzichte van de kinderen in een vechtscheiding. Ouders, let erop dat u niet in de tweede kolom van de checklist terechtkomt! Kinderen kunnen in de gevarenzone zijn. Wijs niet naar de andere ouder.
Spreek elkaar hierop aan en zoek hulp, ook bij een enkel signaal. Het gaat namelijk vrijwel altijd van kwaad tot erger. Geef je kind een gelukkige jeugd én twee ouders.
CHECKLIST KINDEREN IN NOOD IN EEN VECHTSCHEIDING[1]
| 1. Is de ouder altijd positief of neutraal over de andere ouder tegenover het kind. | ja | nee |
| 2. Kan er volop contact zijn met de andere ouder en zijn of haar familie? | ja | nee |
| 3. Reageert de ouder altijd belangstellend en vriendelijk na contact met de andere ouder? | ja | nee |
| 4. Vertelt de ouder aan het kind dat de andere ouder niet meer van hem/haar houdt? | nee | ja |
| 5. Vertelt de ouder dat het kind/de kinderen niet meer van de andere ouder houdt/houden? | nee | ja |
| 6. Moet het kind een ouder als beste/leukste vinden? Wordt er druk uitgeoefend op het kind om tussen ouders te kiezen? | nee | ja |
| 7. Zegt de ouder dat de andere ouder gevaarlijk is? | nee | ja |
| 8. Houdt de ouder de details van de volwassenenrelatie en van de scheiding voor zich? | ja | nee |
| 9. Bespreekt de ouder de details van het (echt)scheidingsconflict met het kind? | nee | ja |
| 10. Mag het kind een foto van de andere ouder hebben en over hem of haar praten? | ja | nee |
| 11. Mag het kind vrijelijk contacten onderhouden met de andere ouder en cadeau(s)(tjes) ontvangen en houden? | ja | nee |
| 12. Noemt het kind de andere ouder plotseling bij de voornaam? | nee | ja |
| 13. Laat de ouder een ander ‘papa’ of ‘mama’ noemen? | nee | ja |
| 14. Stelt de ouder de (biologische) afkomst van het kind ter discussie? | nee | ja |
| 15. Maakt de ouder de andere ouder belachelijk en lacht hij/zij haar/hem uit? | nee | ja |
Bekijk hoeveel in de laatste kolom is omcirkeld. Hoe meer in de laatste kolom is omcirkeld, des te meer de kinderen in de gevarenzone zijn. Zijn er kinderen mogelijk in nood? Help ze! (of beter de ouders!) en zoek hulp.
Als u de lijst bekijkt, zult u misschien denken: ‘Ouders die gaan scheiden, moeten halve heiligen zijn.’ Op de bovenstaande punten zouden ouders inderdaad goede afspraken moeten maken en de volwassenheid moeten opbrengen om het goede voor hun kinderen te doen. De kinderen verdienen dat!
[1] Uit: Casestudy Amy J.L. Baker naar volwassen kinderen na een vechtscheiding.
Wie zijn die verstoten ouders?
Vergelijk verstoten ouders eens met een piramide!
Boven in, in de top, zitten de ouders met het woordje ‘te’.
- Te lief
- Te correct,
- Te netjes
- Te menselijk
- Te welwillend
- Te fatsoenlijk
- Te loyaal
- Te …..
Signalen
Dit zijn de ouders waar bij velen ouderverstoting ‘overkomt’. Waarom? Omdat deze mensen gewoonweg niet hetzelfde denken en voelen als een verstotende ouder. Immers, dit zijn de gezonde ouders, de wel denkende, welwillende ouders, ouders die hun kind centraal stellen, waarbij het gewoon weg niet in hun gedachten op komt dat een ouder een kind gebruikt om de andere ouder te schaden. Immers ouderverstoting is niet alleen kindermishandeling, het is ook (ex) partnergeweld.
Deze ouders hebben heel veel signalen over het hoofd gezien. Signalen van komende ouderverstoting, die er vaak al zijn, zelfs voordat er kinderen zijn! Dat is dus logisch, want ze hebben het foute gedrag, het pathogene gedrag van die andere, verstotende ouder al die tijd niet onderkend.
En kijk, als die kleine er dan eenmaal is, is het natuurlijk wel enorm slikken, als die ouder zich ‘raar’ gedraagt, maar ja, dat wijt je in 1e instantie nog aan de hormonen of zo. Je zoekt excuses voor dat gedrag. Hij/zij zal wel overbelast zijn, een slechte dag hebben of wat dan ook. Waar die ouders dan meteen mee in de fout gaan, want de goede ouder gaat zijn/haar gedrag aanpassen om conflicten te voorkomen. Die ouder gaat op zijn/haar tenen lopen. Vaak gaat die ouder extra zorgen voor het kind, om het die ‘foute’ ouder het makkelijk maken.
En laat nu net die foute/pathogene ouder grenzeloos zijn, dus de situatie loopt steeds verder uit de hand. Je zit er als ouder midden in. Je snapt dat het niet klopt, maar wat te doen?
Wat te doen?
Nou vaak hoeft die goede ouder niets te doen, de foute ouder doet genoeg. Hoe vaak de foute ouder niet van de ene op andere dag is vertrokken of hoe vaak de goede ouder niet van de ene op de andere dag buiten staat, is niet te tellen. Daarbij komt, in heel veel relaties is er al ouderverstoting voordat men überhaupt uit elkaar gaat, alleen, je had het niet gezien. Je was weliswaar overbodig in het gezin. Je werd genegeerd, je kon het nooit goed doen, zeker niet als er derden bij waren.
En dan? Dan denken deze ouders dat er een rechter is die hier iets van gaat vinden. Deze ouders denken ook dat er nog wel wat redelijkheid in die andere ouder zit en gaan zogenaamd onderhandelen, maar realiseren zich mettertijd dat het natuurlijk nooit genoeg is. Dan heeft zo’n ouder op alle terreinen al veel te veel ingeleverd en niet zelden het contact met het kind al verloren.
Denkende dat de Raad, Jeugdzorg, professionals er voor het kind zullen zijn en onderkennen dat het kind beide ouders nodig heeft, stelt deze ouder zich welwillend en ondergeschikt op, om er achter te komen dat juist door de familierechter, Raad, Jeugdzorg, omgangshuizen, noem maar op, de situatie zo ver escaleert dat de kans op contact herstel of een gezonde relatie/omgang met jouw kind een utopie is geworden. Ondertussen is er ruim verdiend aan jouw kind. Wat jij dus allemaal mag betalen ook nog!
Deze ouders hebben een korte weg te gaan: ZICH REALISEREN DAT ZIJ KINDEREN HEBBEN GEMAAKT MET EEN PERSOON DIE GEEN GOEDE OUDER IS. Dat ze een relatie hebben gehad met iemand die dus eigenlijk geestelijk niet in orde is, immers, een gezonde ouder doet zijn/haar kind geen ouderverstoting aan!Dat ze signalen over het hoofd hebben gezien en, vooral, hoe komt dat? Ook deze ouders zullen in eerste instantie heel goed naar zichzelf moeten kijken en hoe hoger in de top, hoe sneller en beter deze ouders dat kunnen om vervolgens anders in de wedstrijd te gaan staan.
Deze ouders zijn het best benaderbaar, kunnen werkelijk helder krijgen wat in het belang van het kind is en er naar handelen. Deze ouders durven dus afscheid te nemen van procedures, en zeker van die advocaten, ze doen en kunnen dat immers beter zelf. Deze ouders beseffen dat zij in het midden van het midden moeten lopen en kunnen dat, terwijl zij toch alle kansen blijven benutten om alsnog een rol in het leven van de kinderen te kunnen spelen.
Deze ouders zijn bij machte goed voor zichzelf te blijven zorgen,en ja, zelfs voor zichzelf te kiezen, beseffende dat het kind er later niets aan heeft om een ouder in de goot aan te treffen.
De piramide
Ga je lager in de piramide tref je ouders aan wie het natuurlijk ook is overkomen, maar niet bereid zijn om daarin hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Het overkomt hun dus als het ware echt. Deze ouders kijken niet naar zichzelf maar ervaren zichzelf als een slachtoffer en handelen dus ook zo. Dit zijn de ouders die gaan shoppen. Die naar ieder rennen die zegt wat ze willen horen. Of het nu advocaten zijn die hen leeg trekken, of vrienden, kennissen die hen opjutten, of zogenaamde lotgenoten die hen de weg wel zullen wijzen met slechte adviezen. Dit zijn ook de ouders die van de ene professional naar de andere rennen en er totaal geen moeite mee hebben dat gedurende deze strijd de kinderen belast worden door derden die de kinderen bevragen; vindt je pappa/mama lief? Waar ben jij het liefst of wat dan ook, waardoor kinderen keuzes moeten maken, in een loyaliteitsconflict komen.
Het is een lastige groep ouders, want ze willen er niet aan! Ze wentelen in slachtofferschap en wensen daar niet op aan gesproken te worden. Ze raken hun inkomen, werk, huis, ach alles wat ze hadden, kwijt en schreeuwen ‘kijk mij nou toch eens! Help mij!!!’. Deze ouders zijn dwingend, vinden dat zij aandacht nodig hebben en eisen die op. Krijgen ze die niet, dan shoppen ze naar de volgende persoon die hen weer voedt.
Het enge is dat daar ouders tussen zitten die zo gewend zijn geraakt aan die aandacht dat zij daar hun identiteit aan ontleden. Die willen geen oplossing meer, want wat dan?! Dag aandacht! Dus die blijven eventuele oplossingen frustreren en zuigen energie. Deze ouders stellen zich ook agressief op naar anderen als zij op hun destructief gedrag worden gewezen. Het zijn harde schreeuwers, ruim vertegenwoordigd, helaas. Een zeer boze groep. Waar ruim aan verdiend wordt, door de instanties/door het systeem.
Tja, stel dat het kind dan later op zoek zou gaan, wat treft een kind dan aan? Dan heeft die ouder de andere ouder mooi in de kijker gespeeld, in de goot, dat had die ouder wel voorspeld… Zie je wel, maar goed dat ik destijds van hem/haar af ben gegaan en jou beschermd hebt, door omgang tegen te gaan…..
Waar je dan de ouders wilt plaatsen die de rollen zo zouden omdraaien als ze dat zouden kunnen? Zeg het maar. Waar je de ouders plaatst, die eenmaal in contact, of het kind bij hun wonende, roepen dat er nu te veel is gebeurd….Ouders die niet, hoe dan ook, beseffen dat het kind pas heel is als het beide ouders kent? Nog onder de slachtoffer/kijk mij nou groep?
En ja, dan gaan we helemaal naar beneden en daar treffen we de ouders aan die de naam vechtscheiding eer aan doen. Punt.
Onderaan de piramide
Dit zijn de ouders met vooral heel veel rechten. Die de andere ouder willen overtroeven, daarbij niet denkend aan het welbevinden van het kind. Daar zitten de ouders die gelijk hebben, hoe dan ook en het anders wel halen. De ouders die er niet voor schromen elke keer weer te bedenken hoe ze die andere ouder een hak kunnen zetten. Een lik op stuk beleid.
In die onderste groep zit het kind pas echt klem! En ja, dat kind zal kiezen. Niet uit loyaliteit, maar wel voor zichzelf, voor de rust; letterlijk en figuurlijk wil dat kind met rust gelaten worden en kiest dat kind dus echt zelf voor de ouder die voor dat kind het makkelijkst is.
Gek genoeg zijn dit toch ook weer de ouders waar iets mee te beginnen is. Deze ouders kun je wakker schudden. Deze ouders zouden door de omgeving op hun nummer gezet kunnen worden, interventies . Doe normaal! Denk aan jouw kind! Hier kan een traject als Kind uit de Knel of ouderschap blijft hopelijk beide ogen openen.
Hoe dan ook; als een rechter slim is; stuurt hij alle ouders weg! Als het ouderschap voor de scheiding niet ter discussie stond, waarom nu dan wel?! Je geeft ze gezamenlijk gezag en eventueel een omgangsregeling op papier en laat ze het verder samen uitzoeken. Geen jeugdzorg, geen Raad. Die hoe dan ook extra kolen op het vuur gooien zodat ouders niet meer tot hun verstand kunnen komen. Dat de posities zijn ingenomen en er geen weg terug meer is.
Wat verstoten ouders moeten weten
Bovenaan de piramide
Want die weg terug, die is er. Behalve in de top: daar zitten de pathogene ouders. De knettergekke ouders, de ouders die echt niet, al zou je het willen, het verschil kunnen zien tussen ex-partnerschap en ouderschap. Dat laatste blijf je immers altijd samen.
Zit je boven in, dan heeft het geen zin om te onderhandelen, je maakt namelijk geen kans, je voedt enkel de behoeften van de foute/pathogene ouder. Daar zul je mee moeten stoppen. Maar goed, als je boven in zit, dan heb jij dat gezonde verstand en ben je lerend. Altijd, voor jouw kind. En dan vindt jij wegen om, hoe dan ook, mits jij wilt, op 1 of andere manier, in contact te blijven met jouw kind.
Dat wil niet zeggen dat jij in contact moet zijn . Deze ouders mogen ook voor zichzelf kiezen, verder gaan. Weer gelukkig zijn. Tot op de dag dat het kind op de stoep staat en ziet hoe goed jij het voor elkaar hebt en zich realiseert dat hij/zij dat ook had kunnen hebben, maar dat die binnen/zorg/pathogene ouder dat voorkomen heeft.
Let op; afstand nemen, loslaten kan ook gepast. Je kunt betrokken blijven, via school, via de gezondheidszorg, via sport/hobby’s. Via regelmatig een kaartje. In rust, zonder drama, want daarmee benadeel jij jouw kind en geef jij jouw ex precies wat die wilt hebben; aandacht en de wetenschap dat het jou raakt. Weet je nog; ex-partnergeweld. Laat je daar niet voor lenen.